'Trận địa' bắt cá trên vùng biển Trường Sa

Tàu lưới vây trúng cá ở biển Trường Sa, tỉnh Khánh Hòa. Ảnh: Lệ Giang

Mai phục dẫn dụ cá

Nhóm tàu lưới vây khơi của ông Trứ đã nghĩ ra cách dẫn dụ cá độc đáo, sử dụng những cái neo sắt nặng gần 1 tấn thả xuống đáy biển, với độ sâu 2.000 - 3.000m, phía trên mặt nước cột phao nổi bằng sắt, để giữ bó lá dừa (người dân quen gọi chà). Vùng biển họ chọn đặt neo chà tại Trường Sa, tỉnh Khánh Hòa. “Vùng này giống như “ngã ba quốc tế”, nơi hội tụ cá ngừ di cư quốc tế theo dòng hải lưu, từ vùng biển nước này, qua vùng biển nước khác. Biển ở đây ít bão lớn, có nhiều rạn đá ngầm, vực thẳm, dòng chảy vừa phải..., rất thích hợp bày “trận” mai phục dẫn dụ cá về để đánh bắt” - ông Trứ nói khá chi tiết.

Đặc tính cá ngừ thuộc dòng cá nổi, chỉ thích nghi từ mặt nước xuống độ sâu 200 mét, thấy trên biển có vật gì nổi làm bóng che, coi như “ngôi nhà” của nó, bắt đầu gom đàn về cư ngụ. Sau hàng chục năm đánh bắt trên biển ngư dân đã hiểu được “tính nết” cá ngừ, đúc rút kinh nghiệm thực tiễn, bày ra nhiều chiến thuật đánh bắt hiệu quả.

Thông thường cá ngừ mới gom đàn về ở dưới chà, nó rất nhát, chạy đảo liên tục với tốc độ cao. Đánh cá bằng tàu lưới vây thì không nôn nóng, phải kiên nhẫn chời đợi, ban đêm bật sáng mấy chục bóng điện cao áp để thu hút đàn cá ngừ. Cá bắt đầu “ăn đèn” nó dần di chuyển chậm lại, thuyền trưởng ra lệnh nới dây buộc ở mũi tàu với phao nổi, để chiếc tàu trôi dần dần ra xa (khi buông lưới không bị mắc vào phao nổi và bó chà dưới biển). Đàn cá thật sự “phê” đèn, tàu dắt đàn cá ra xa cách phao nổi mấy trăm mét, thả bóng điện nổi (gắn vào phao lớn) xuống mặt nước. Bắt đầu tắt dần dần số bóng điện trên tàu, chỉ cho sáng bóng điện nổi trên mặt nước, nhằm cô đặc đàn cá lại trong phạm vi hẹp nhất có thể.

Khi các thông số an toàn, thuyền trưởng bấm chuông phát tín hiệu để tất cả các thuyền viên cùng đồng loạt thả lưới bao vây đàn cá. Cách làm này đạt sản lượng cá rất cao, nhiều khi chỉ đánh 1 mẻ lưới trúng trên dưới 100 tấn cá. Đây là lý do ông Trứ muốn nuôi cá ngừ ở vùng biển nước sâu, vì ông đánh bắt được nguồn cá giống.

Mô hình “tàu mẹ” và “tàu con” hoạt động hiệu quả

Nghề lưới vây chà muốn thắng lợi lớn, cần phải nuôi đội tàu “chốt giữ” hệ thống neo chà, có lực lượng lao động ở lại trên biển lâu ngày nhất, người làm việc trên tàu bảo vệ và tàu lưới vây ở lại 2 tháng liên tục mới vào đất liền thay ca. Riêng tàu bảo vệ phải ở ngoài biển từ 8 tháng đến 1 năm mới chạy vào bờ tu sửa, làm lại đăng kiểm. Quân số tàu lưới vây trên 15 người/tàu, còn tàu bảo vệ từ 2-3 người/tàu.

Điều kiện ăn ở trên tàu đánh cá chật hẹp, khổ cực và luôn đối mặt với biết bao hiểm nguy. Muốn giữ chân lao động ở lại trên biển lâu ngày là một bài toán cực kỳ nan giải. Các ông chủ lưới vây ưu đãi bạn thuyền bằng những khoản tiền công, tiền thưởng lớn để đảm bảo cho sự gắn kết bền lâu với nhau.

Neo lớn thả dưới độ sâu 2.000-3.000m để giữ bó lá dừa dẫn dụ cá về ở. Ảnh: Lệ Giang

Thuyền trưởng Phạm Quang, ở phường Vĩnh Phước, Nha Trang chia sẻ: “Đối với lao động nghề biển lâu nay được chủ trả tiền công theo sản phẩm đánh bắt được, chuyến biển nào trúng cá thì tài công (thuyền trưởng) và bạn thuyền có ăn. Còn chuyến biển “đói” thì coi như tài công và bạn không có đồng nào. Nghề lưới vây giữ chà được chủ trả “tiền chết” 8 triệu đồng/người/tháng, nghĩa là dù tàu đánh bắt không có con cá nào, ông chủ phải trả 8 triệu đồng, còn khi tàu đánh bắt nhiều cá sẽ được trả thêm theo phần trăm số tấn cá. Có chuyến biển bạn thuyền nhận được 20 triệu đồng, thậm chí có đợt nhận 70 triệu đồng”.

- Lao động ở trên tàu lưới được ăn chia theo số tấn cá, còn mấy anh ở dưới tàu bảo vệ trông coi chà được trả bao nhiêu tiền? - tôi hỏi.

- Lao động là bảo vệ cũng được trả “tiền chết” 8 triệu đồng/tháng, không được chia vào phần trăm tàu lưới. Vì tàu bảo vệ rảnh việc, nên tự làm thêm câu mực, câu cá... Số sản phẩm này được bỏ túi riêng, ông chủ không lấy đồng bào, nhờ làm thêm họ có thu nhập cao. Chẳng hạn, câu trúng con bò gù (cá ngừ) 100kg kiếm được hơn 10 triệu đồng rồi. Nhờ vậy, mấy ông làm bảo vệ mới chịu ở lại nhiều tháng liên tục trên biển.

- Đối tượng nào sẽ được ưu tiên làm việc trên tàu bảo vệ?

- Chẳng có ưu tiên gì cả, chủ yếu tự nguyện. Đa phần lớp trẻ thích đông vui và đụng tay đụng chân thì thích ở tàu lưới, làm quần quật suốt ngày đêm. Còn mấy anh lớn tuổi thì chọn làm ở tàu bảo vệ. Tàu này buồn lắm, chỉ có 2 ông ở trên chiếc tàu, từ tháng này qua tháng khác. Lâu lâu cập vào tàu hậu cần lấy gạo, nước ngọt, dầu và gửi cá, mực vào bờ bán giúp.

Mô hình “tàu mẹ” (tàu hậu cần) và “tàu con” (tàu khai thác) đã có ở tỉnh Khánh Hòa, nhưng bị xóa sổ từ lâu, vì hoạt động không hiệu quả. Ngược lại, đội tàu của ông Lê Trứ hoạt động khá độc đáo, thành công nhất miền Trung, hình thành chuỗi khép kín: Thả hệ thống neo dẫn dụ cá, tàu bảo vệ, tàu khai thác, tàu hậu cần, trên bờ có đội xe tải chở cá phân phối và bán trực tiếp ở chợ khu vực miền Trung và Tây Nguyên, bán cho nhà máy chế biến.

“Tất cả mọi khâu, tôi đều quản trị giống như doanh nghiệp trên bờ, hàng tháng phải chi nhiều tỷ đồng để nuôi cả đội tàu và lực lượng lao động hoạt động ở ngoài biển xa. Tôi còn ký hợp đồng mua lại công thức, lưới, kỹ thuật, thiết bị đánh bắt của Nhật Bản. Nếu không tái đầu tư lớn, không quản trị tốt sẽ bị thua lỗ thì khó đủ sức duy trì và nuôi cả “biên đội” ngư dân, vừa sản xuất, vừa bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc” - ông Trứ tâm sự.

“Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ và khuyến kích ngư dân đóng tàu lớn để vươn ra khơi xa đánh bắt thủy sản và tham gia bảo vệ chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc. Vùng biển ngư dân tỉnh Khánh Hòa và Bình Định đặt neo giữ chà để dẫn dụ cá đánh bắt nằm trong vùng biển Việt Nam. Tất cả nhóm tàu lưới vây khơi đã lắp máy giám sát hành trình có kết nối với máy chủ của Tổng cục Thủy sản, quản lý chặt hành trình di chuyển của tàu, không vi phạm vùng biển các nước” - ông Nguyễn Trọng Chánh, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản tỉnh Khánh Hòa thông tin.

Lệ Giang